Η σεξουαλική παρενόχληση μπορεί να βλάψει σοβαρά την υγεία

Η μεγαλύτερη Πανευρωπαϊκή έρευνα που έγινε ποτέ για την σεξουαλική παρενόχληση (1998), έδειξε ότι εκατομμύρια γυναικών (40% - 50%) και ένας μικρότερος αριθμός ανδρών (10%) έχουν δεχτεί σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία τους. Σύμφωνα με έρευνα του Κέντρου Ερευνών για Θέματα Ισότητας το 2004, το 10% των γυναικών που ερωτήθηκε (1200 ενήλικες εργαζόμενες γυναίκες), ανέφερε προσωπική εμπειρία παρενόχλησης στο χώρο εργασίας. Οι γυναίκες αποτελούν παγκόσμια την πλειονότητα των θυμάτων σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο της εργασίας.

Η σεξουαλική παρενόχληση πέρα ότι δημιουργεί σοβαρά εργασιακά προβλήματα στην γυναίκα –θύμα, μπορεί να βλάψει την ψυχολογία της και την ψυχική της υγεία. Ο Πάτροκλος Παπαδάκης, ψυχολόγος – ψυχοθεραπευτής και ειδικευμένος στο Business Psychology, απαντάει σε καίρια ερωτήματα που απασχολούν τα θύματα και τους ανθρώπους που τους συμπαρίστανται.

Στεφανία Σουλή: Σε κάθε συζήτηση για το έγκλημα της σεξουαλικής παρενόχλησης υπάρχει πάντα και ένας αντίλογος ότι ποινικοποιήθηκε το φλερτ στον εργασιακό χώρο. Είναι η σεξουαλική παρενόχληση φλερτ;

Πάτροκλος Παπαδάκης: Η σεξουαλική παρενόχληση δεν είναι φλερτ. Πρόκειται για μια σεξουαλική συμπεριφορά που είναι ανεπιθύμητη από τον αποδέκτη της και είναι μία πράξη επίδειξης και επιβολής ισχύος. Συνήθως έχει την μορφή σωματικής επαφής με χειρονομίες, χάδια και αγγίγματα, αλλά και την μορφή λεκτικής παρενόχλησης, όπως χυδαία σχόλια για το σώμα και ανήθικες υποδείξεις ή μη λεκτικής, όπως πρόστυχα νοήματα, ανεπιθύμητη οικειότητα και παραβίαση του προσωπικού χώρου.

Σ: Γνωρίζουμε ότι η σεξουαλική παρενόχληση έχει διάφορα στάδια και κλιμακώνεται, στην διάρκεια του χρόνου, σε ένταση. Το θύμα στην προσπάθειά του να γλυτώσει από αυτή τη συμπεριφορά και παράλληλα να μην χάσει την εργασία του, δεν έρχεται σε αντιπαράθεση, ούτε σε σύγκρουση με τον δράστη, αλλά μετέρχεται διάφορων τρόπων, αναποτελεσματικών συνήθως, για να πείσει το δράστη να σταματήσει. Όταν το θύμα αποφασίσει να κινηθεί νομικά έχει περάσει αρκετός χρόνος απρόσφορων ενεργειών με μεγάλη απώλεια ψυχικής δύναμης. Υπάρχει ενδεδειγμένος τρόπος και χρόνος για να πει μία εργαζόμενη όχι σε κάποιον που την παρενοχλεί σεξουαλικά;

Π: Το θύμα τις περισσότερες φορές αργεί να αντιδράσει, επειδή η σεξουαλική παρενόχληση ξεκινάει με φλερτ και «αθώα» αστεία σεξουαλικού περιεχομένου και συνεχίζεται με πιο άμεση παρενόχληση, όπου καταπατούνται τα προσωπικά όρια του θύματος και μετατρέπεται σε μια απειλητική κατάσταση. Το επόμενο βήμα του θύτη είναι η βίαιη συμπεριφορά που προκαλεί ενοχές και φτάνει στην τρομοκρατία στον εργασιακό χώρο. Υπάρχουν όμως τρόποι για το θύμα να δηλώσει την άρνησή του. Καταρχάς, θα πρέπει αυτή να είναι λεκτικά άμεση, αποφασιστική, ξεκάθαρη και σαφής. Να μην αφήσει περιθώρια και να προστατεύσει τον εαυτό του ακόμα κι αν φοβάται. Εφόσον υπάρχει ιεραρχικά ανώτερος ή τμήμα HR να απευθυνθεί εκεί. Παράλληλα, καλό θα ήταν να το μοιραστεί με τους ανθρώπους του και όχι να σιωπήσει, αφού δεν αποτελεί ντροπή, δεν φταίει το θύμα. Να μην κατηγορήσει τον εαυτό του και να μιλήσει και με συναδέρφους προκειμένου να μπορεί να το στηρίξει εφόσον χρειαστεί να φτάσει στην καταγγελία. Σε αυτό θα βοηθήσει και η καταγραφή σε προσωπικό ημερολόγιο των παρενοχλήσεων και των προσβλητικών ή βίαιων συμπεριφορών. Να τονιστεί όμως, ότι σε αντίθεση με ό,τι ο θύτης περιγράφει, το θύμα λέει από την αρχή ξεκάθαρα όχι, είτε λεκτικά, είτε με τη στάση του σώματός του.

Σ: Στην ελληνική πραγματικότητα, κάθε έγκλημα που στρέφεται κατά της γενετήσιας ελευθερίας και γενετήσιας αξιοπρέπειας της γυναίκας είναι ενδεδυμένο με το μανδύα του ταμπού και των προκαταλήψεων. Στις περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης εργαζόμενης, αρκετοί ισχυρίζονται ότι η εργαζόμενη φταίει, είτε γιατί την προκάλεσε (την σεξουαλική παρενόχληση) με την συμπεριφορά της ή το ντύσιμό της, ή και τα δύο μαζί, είτε γιατί το επέτρεψε με την ανοχή της. Πόσο εύκολο είναι για το θύμα, γνωρίζοντας ότι πιθανώς να «κατηγορηθεί» για τα ανωτέρω να καταγγείλει το έγκλημα της σεξουαλικής παρενόχλησης;

Π: Δυστυχώς, οι περισσότερες γυναίκες δεν καταγγέλουν τον θύτη. Συνήθως προτιμούν να του ζητήσουν ευθέως, αλλά ευγενικά να μη συνεχιστεί, αφού κυριαρχεί ο φόβος της απόλυσης και του στίγματος. Πολύ συχνά απλά υπομένουν σιωπηλά την παρενόχληση και κρατούν αμυντική και υποχωρητική στάση. Αν η συμπεριφορά αυτή δεν αλλάξει το θύμα θα προτιμήσει να παραιτηθεί.

Σ: Γνωρίζω περίπτωση γυναίκας, Πανεπιστημιακής εκπαίδευσης και εξαιρετικών ικανοτήτων, όπου παραιτήθηκε από την δουλειά της, λόγω σεξουαλικής παρενόχλησης, έμεινε για αρκετό χρονικό διάστημα (2 χρόνια) χωρίς εργασία και στη συνέχεια βρήκε μία δουλειά χωρίς ιδιαίτερες απαιτήσεις και προσόντα και παρέμεινε σε αυτή επειδή ο εργοδότης την σεβόταν. Μπορεί μία σεξουαλική παρενόχληση να αποτελέσει τραυματική εμπειρία που να σε αναγκάσει να «απόσχεις» από όνειρα, φιλοδοξίες, από τη δουλειά που αγαπάς;

Π: Η σεξουαλική παρενόχληση αποτελεί μία τραυματική εμπειρία που μπορεί να προκαλέσει βαθιά ματαίωση στο θύμα. Η απογοήτευση αυτή ίσως σταθεί αφορμή να χάσει την πίστη στον εαυτό του και στους ανθρώπους, μειώνοντας ή και στερώντας από τον εαυτό του τις φιλοδοξίες και τα όνειρα που είχε. Πολύ συχνά το θύμα μπορεί να αμφισβητήσει τις ικανότητες του και να προτιμήσει την ασφάλεια που του παρέχει ένα εργασιακό περιβάλλον που σέβεται την προσωπικότητα και τις ανάγκες του. Στην πραγματικότητα αυτό είναι ένα αναφαίρετο δικαίωμα που έχει σε οποιονδήποτε εργασιακό χώρο και που προστατεύεται και νομικά.

Σ: Είναι αλήθεια ότι η σεξουαλική παρενόχληση μπορεί να βλάψει την ψυχική του υγεία του θύματος;

Π: Η σεξουαλική παρενόχληση είναι ένα τραύμα που έχει σοβαρές συνέπειες στο θύμα. Παρατηρούνται αλλαγές σωματικές, όπως αϋπνίες, πονοκέφαλοι, ταχυκαρδίες και αλλαγές στη διάθεση με έντονα συναισθήματα φόβου, ενοχής, θλίψης, άγχους, ντροπής και ευερεθιστότητας. Ακόμα, δυσκολίες στη συγκέντρωση και επαναλαμβόμενες εικόνες που προκαλούν έντονη ανασφάλεια και μία διαρκής αίσθηση απειλής. Η απομόνωση από συναδέρφους, φίλους και συγγενείς παρουσιάζεται πολύ συχνά. Πολλές φορές μπορεί να οδηγήσει και σε ψυχικές διαταραχές, όπως διαταραχή μετά από τραυματικό στρες, κρίσεις πανικού, κατάθλιψη, εργασιακό burn out κ.ά.

Σ: Η έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων είναι ένας από τους λόγους που τα θύματα δεν προχωρούν σε καταγγελία. Ένας ακόμα λόγος είναι και η απροθυμία των συναδέλφων, που ενώ γνωρίζουν, για ευνόητους λόγους, αρνούνται να στηρίξουν το θύμα και να καταθέσουν εις βάρος του δράστη. Και ερωτώ πόση ικανοποίηση μπορεί να λάβει κάποιος από την εργασία του, που δεν είναι μεν ο ίδιος το θύμα της σεξουαλικής παρενόχλησης αλλά που γνωρίζει ότι ο χώρος στον οποίο εργάζεται δεν είναι «καθαρός»;

Π: Αυτό έχει να κάνει με τις προσωπικές αξίες του κάθε ανθρώπου. Το σύστημα αξιών που ο καθένας υποκειμενικά δομεί επηρεάζει την οπτική που θα το ερμηνεύσει. Σε αυτό πρέπει να ληφθούν υπόψη και παράγοντες οικονομικοί, όπως είναι η ανάγκη κάθε εργαζόμενου για την εργασία του και ο φόβος που προκαλεί ενδεχόμενη σύγκρουση που θα οδηγήσει σε παραίτηση ή απόλυση. Οπότε, ως παρατηρητής μπορεί να έχει τους λόγους του, ηθικούς ή πρακτικούς, να διαχειριστεί μια τέτοια κατάσταση με σιωπή ή με στήριξη προς το θύμα.

Σ: Σεξουαλική παρενόχληση δέχονται και οι άνδρες, από άνδρες ή και γυναίκες. Πόσο πιο διαφορετικά την αντιμετωπίζει ο άνδρας και πόσο εύκολα την καταγγέλλει;

Π: Η σεξουαλική παρενόχληση από γυναίκες προς άντρες δεν είναι τόσο σπάνια. Εδώ όμως εισέρχονται διαφορετικές ερμηνείες λόγω φύλου και κοινωνικών στερεοτύπων. Έτσι, ενώ και οι άντρες βρίσκουν πολύ ενοχλητική μια τέτοια συμπεριφορά την εκλαμβάνουν ταυτόχρονα και ως κολακευτική. Αντίθετα προς τις γυναίκες, η έκφραση ανεπιθύμητων σεξουαλικών σχολίων μπορεί να τους οδηγήσει να νιώσουν περισσότερο επιθυμητοί. Αυτό δε σημαίνει ότι νιώθουν ικανοποίηση. Και αυτοί αποτελούν θύματα. Τις περισσότερες φορές, ενοχλούνται πολύ όταν η σεξουαλική παρενόχληση προέρχεται από μία ανώτερη ιεραρχικά γυναίκα που απειλεί την προσωπική τους ζωή. Είναι επίσης δεδομένο πως οι άντρες δεν καταγγέλουν παρά σπάνια μία τέτοια συμπεριφορά, επειδή φοβούνται την γελοιοποίηση.